Op het kruispunt in het centrum van Nieuwlande stond vroeger het huis van Simon Dijk en Ida Mos. De familie stelde het huis open voor onderduikers. Zeven onderduikers schuilden hier, maar soms waren er nog meer. Dan waren er wel dertien onderduikers op dit adres te vinden.

Rond 4 en 5 mei staat Nederland stil bij de Tweede Wereldoorlog. Dit weekend is het Open Joodse Huizendag, die in het teken staat van verzet. Het huis van Dijk was zo'n verzetshuis, maar werd een aantal jaren geleden afgebroken. Onderduikersmuseum De Duikelaar in Nieuwlande wil de herinnering toch levend houden. Daarom zette bestuurslid Hanneke Rozema wat verhalen over dit huis op papier. "Het is jammer dat zo'n dag door het coronavirus niet door kan gaan. Toen bedacht ik dat we een verhaal gingen schrijven over verzetshuizen die verdwenen zijn, die afgebroken zijn. Om ook dat verhaal te vertellen."

Huis van familie Dijk

"Er waren in Nieuwlande al meerdere plekken geweest waar het verzet verzamelde, maar hier kwam het verzet dus samen terwijl er al zeven Joodse mensen zaten ondergedoken", vertelt Henk Kremer, bestuurslid en gids van Onderduikersmuseum De Duikelaar. Hij staat op de plek waar ooit het huis van Dijk heeft gestaan. Door de oude ansichtkaarten krijg je een idee hoe het er ooit heeft uitgezien. De plek is nu nauwelijks te herkennen. De doorlopende weg in Nieuwlande, waar het huis aan de kop stond, is er nog steeds. Het uitzicht op het bos, heeft plaatsgemaakt voor een multicultureel centrum en stukken weiland. Op de plek waar het huis ooit stond ligt nu een weg.

"Ze zaten op een gegeven moment met dertien mensen in het huis", legt Kremer uit. "Toen kwamen ome Gerrit en ome Kor en dat waren twee tegenpolen. Zij konden niet met elkaar samenwerken en maakten heel vaak ruzie." Uiteindelijk werd besloten dat ze niet allemaal tegelijk daar konden blijven. Er werd een onderduikershol gemaakt in het bos op zo'n vijftien minuten lopen van het huis. "Als het spannend werd, als er bijvoorbeeld razzia's kwamen, dan gingen ze naar dat onderduikershol in het bos."

Gespannen tijden

Alle zeven onderduikers die bij Dijk onder de vloer zaten, hebben de oorlog overleefd, vertelt Kremer. "Dat gebeurde niet zo vaak. De onderduikers werden ook wel eens moe van het onderduiken. Ze deden steeds vaker dingen die ze niet mochten doen en zo zijn er dus ook wel onderduikers in Nieuwlande afgevoerd." Volgens Kremer was er in het dorp veel verzet. "Maar ook heel veel zwijgzaamheid. Mensen praatten er niet over. Er waren families waarvan de ouders in één huis zaten en de kinderen een paar honderd meter verderop. Dat wisten ze niet van elkaar."

Nieuwlande was een dorp met veel sloten en bosranden. "Het was heel moeilijk om hier binnen te komen", vertelt Kremer. "Als ze in Hollandscheveld vertrokken, dan wisten ze dat er een razzia aankwam. Al die bruggen leverde vertraging op. En vijf minuten vertraging kon een leven redden..."

Toch is verzetsman Arnold Douwes, van wie later zijn dagboek openbaar werd, opgepakt. Hij verbleef ook in het huis van Dijk. "Hij kwam op een avond laat binnen. Hij wilde niet meer een kwartier lopen naar het onderduikershol", meent Kremer. "Hij is in slaap gevallen. Midden in de nacht stonden er zes landwachten en zes Duitsers bij zijn bed. Arnold Douwes kon geen kant op. Hij heeft nog gedacht: ik ga vluchten, maar toen dacht hij aan de onderduikers. Die onderduikers zaten onder de vloer. Hij dacht: die moet ik zeker stellen. Douwes werd meegenomen en afgevoerd naar de gevangenis van Oosterhesselen. Via Zweeloo is hij naar de gevangenis in Assen gegaan, waar hij door de Verzetsgroep uit het noorden van Drenthe is bevrijd. Daarna dook hij onder in Veenhuizen."

Tekst gaat verder onder de video

Steeds meer bekend

Er is veel gebeurd in het dorp en dat verhaal wordt steeds bekender, meent Kremer. "Na de oorlog werd er weinig over verteld. Nu komen mensen die het meemaakten te overlijden. Maar ze hebben toch een dagboekje bijgehouden en daarin schreven ze de geschiedenis op. Dus heel langzaam komt alles naar ons toe. En er is dus een plek nu bij het Onderduikersmuseum waar het verzet ook wordt belicht. Mensen weten dat ze een plek hebben waar ze naartoe kunnen gaan. Daar kunnen ze hun verhalen kwijt."

Toch vinden ze het bij het Onderduikersmuseum jammer dat zo'n stukje geschiedenis weg is. "Je kunt de tijd natuurlijk niet tegenhouden. Maar je zou heel graag sommige huizen waar echt veel gebeurd is, willen bewaren", vertelt Hanneke Rozema. "Je kunt helaas niet alles bewaren."

Toch is Rozema blij dat de verhalen er nog wel zijn. "Die vrijheid die we nu hebben is niet voor niets gekomen. Er is een hele geschiedenis aan vooraf gegaan. Ze hebben er echt iets voor moeten doen en ik vind het belangrijk om dat aan een nieuwe generatie door te geven."

 
Henk Kremer en Hanneke Rozema bij het voormalig onderduikershol bij Nieuwlande (foto: RTV Drenthe/Jasmijn Wijnbergen)