In Fryslân staan meer dan driehonderd oorlogsmonumenten in het landschap, als herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Omrop Fryslân portretteert vijf van deze monumenten.
Jan Eisenga
Het eerste monument is ter nagedachtenis aan Jan Eisenga uit Gorredijk. In de jaren 40 schoolmeester in het dorp. Hij was een betrokken mens, die ten tijde van de melkstaking in 1943 ook een statement wilde maken. Hij riep de ouders van de schoolkinderen op om hun kroost thuis te houden. De Duitsers kregen echter lucht van het plan, en arresteerden Eisenga. De schoolmeester is niet meer vrij gekomen, en uiteindelijk door de bezetter geëxecuteerd. Het monument voor Eisenga is terug te vinden in Museum Opsterland.
Willem de Vries, dorpsgenoten en vliegeniers
Het tweede monument in deze rij is dat in Opeinde. Het monument herdenkt zowel omgekomen dorpsgenoten, die door geweld van de bezetter om het leven zijn gekomen, als de bemanning van een Engels vliegtuig, dat in de regio is neergestort ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Een van de namen op het monument is die van Willem de Vries. Een jongetje van nog maar tien jaar oud, die tijdens de meistaking door Duits vuur om het leven kwam. Het kind stond bij een groepje volwassenen, ten tijde van een samenscholingsverbod.
Richard Jung
In Sintjohannesga staat een bijzonder grafmonument, het herdenkt de Tsjechische Richard Jung. De jongeman werd door de Duitsers opgeroepen om deel te nemen aan het Duitse leger in de oorlog. Jung weigerde dat, waarna hij na een sabotage gevangen werd gezet. Hij kon hieruit ontsnappen en vluchtte naar Nederland, waar hij zich bij het Nederlandse verzet voegde. Jung was niet vies van een gevaarlijke klus, en in april 1945 helpt hij vanuit Sintjohannesga de Canadese bevrijders. Het is onduidelijk hoe de jonge Tsjech precies om het leven is gekomen, maar voor zijn daden kreeg hij in Sintjohannesga een speciaal monument, inclusief zijn gedragen helm.
Joop Schweitzer
Het vierde monument is het vredesmonument in Elahuizen, gemaakt door de dorpsbewoners zelf. Op het monument prijkt de tekst 'Vrede en Vrijheid, Juster, Hjoed en Moarn' (Vrede en vrijheid, gister, vandaag en morgen). Hoewel er geen naam op het monument staat, herdenkt het dorp met het kunstwerk wel het leven van Joop Schweitzer. De voormalig gemeentemedewerker moest onderduiken, omdat hij mensen had geholpen bij het onderduiken. Toen de Duitsers in het dorp begonnen met huisinvallen, werd Schweitzer angstig en sloeg hij op de vlucht. Joop Schweitzer is op zijn vlucht doodgeschoten.
Christiaan Boers en Quirinus Ham
Het laatste monument is dat van Kornwerderzand, dat op een speciaal monumentenplein staat. De monumenten op het plein herdenken kapitein Christiaan Boers en zijn luitenant Quirinus Ham. Zij moesten de Duitse opmars tegenhouden bij de Afsluitdijk. In totaal 225 Nederlandse soldaten stonden onder leiding van Boers en Ham, en waren in staat om de Duitsers tegen te houden. Het was de enige tegenstand die succesvol was in die begindagen van de oorlog. Later zijn beide mannen opgepakt door de Duitsers en geëxecuteerd.
